Ortam Türleri : Zeolit

Zeolitler bir mineral grup, hidrate aluminyum silikat mineralleridir. Doğadan 40 dan fazla doğal mineral bileşik olarak bulunurlar. Sanayi hammaddeleri içinde “endüstriyel hammadde” olarak değerlendirilirler. Bilinen 40’ı aşkın doğal minerali vardır. Bunlardan en önemlileri klinoptilolit, şabazit ve analsim’dir. Ayrıca 150’yi aşkın sentetik minerali de mevcuttur. Kısaca klino olarak da bilinen klinoptilolit doğal zeolitlerden dünyada rezerv olarak en çok bulunan ve teknolojik özzellikleri en iyi olanlardan biridir.



En önemli özellikleri kristallerinde kanal şeklinde boşluklu yapılarıdır. Bu nedenle; - Su, -Yağ ve -Gaz emme kapasitesi oldukça yüksektir. Ayrıca, kristal örgüden kaynaklı olarak gerek kristal yüzeyinde gerekse de kanallarda negatif yük eksikliği vardır. Özellikle pozitif iyonları yer değiştirme yaparak tutma ve verme özelliğine sahiptir. Biz bu özelliğe teknik olarak katyon değişim kapasitesi (KDK) diyoruz. Örneğin su ortamında erimiş metal iyonlarını, gazları, amonyum, potasyum ve kalsiyum gibi mineral maddeleri bünyesinde tutmakta başka bir değişle kanallarda hapsetmektedir. Klino 750°C sıcaklığa, ayrıca yüksek asit ve bazlara (stabil olduğu aralık: pH 1,5-11) karşı dayanıklıdır.

Zeolitler volkanik küllerin su ortamında değişime uğraması sonucunda oluşurlar. Minerallerin kristal kafesinde su ve çeşitli katyonların (Na+, K+, Mg++, Sr++ ve Ba++) geçebildiği birbirine bağlı boşluklar bulunmaktadır. Geniş izomorfik yer değiştirme özelliği gösteren zeolit minerali bu özellikleri nedeniyle yüksek bir katyon değişim kapasitesi ve toprak çözeltisinde katyonların adsorbsiyonunda seçicilik özelliğine sahiptir. Zeolit ucuzluğu, mineral kökenli diğer materyallerden daha kolay elde edilmesi, fiziksel ve kimyasal özelliklerinin iyi olması ve bazı yetiştirme ortamlarından üstün özellikleriyle topraksız tarımda kullanımının giderek artacağı tahmin edilmektedir. Katı ortam kültürlerinde kullanılan karışımlardaki zeolit; gübreleri daha iyi tutması sağlar, yetiştirme ortamının katyon tutma kapasitesini artırır, su tutma gücünü yükseltir, gübre kullanımını azaltır.





Zeolitin sertliği 3.5-5.5, yoğunluğu 2.0-2.4g/cm³ arasıda değişir. Porozitesi %70, su tutma gücü 3701/m³ Türkiye tarımda kullanımı sadece topraksız tarımla sınırlı değildir.

Tarımda toprak kirliliğini gidermede, hayvan beslemede altlık olarak ahırlarda suların temizlenmesinde, toprağın fiziksel yapısını değiştirmede, gübre verimini arttırmada kültür balıkçılığında da kullanılır.

Ülkemizde zeolit rezervinin 48.5 milyar ton olduğu bilinmektedir.